در گفت وگوی تفصیلی با سلامت تشریح شد
۱۱ سال کم زایی هرم جمعیتی ایران
سلامت: به اذعان کارشناسان، بعد از تجربه حدود ۱۳ سال «بیش زایی» در کشور از سال ۵۸ تا ۱۳۷۰، دوران «کم زایی اصلی» را نیز طی سالهای ۷۴ تا ۸۵ تجربه کردیم و باتوجه به شرایط فعلی، کارشناسان پیش بینی می کنند که کاهش تولد بیشتری را طی سالهای ۱۴۰۴ تا ۱۴۱۳ داشته باشیم و بر همین مبنا هم نسبت به مقوله کاهش نرخ باروری، سالمندی جمعیت و خطر ورود به «تله جمعیتی» هشدار می دهند...
به گزارش سلامت به نقل از ایسنا، به قول کارشناسان دوران «تو رفتگی» جمعیت کشور از سال ۷۴ شروع شده و تا سال ۸۵ ادامه داشته و بیشترین میزان تورفتگی هرم جمعیتی هم در ارتباط با سالهای ۸۲ و ۸۳ است.
همینطور با عنایت به شرایط فعلی، پیشبینی می شود که کاهش تولد بیشتری را طی سالهای پیش رو داشته باشیم و برآوردها حاکی از آنست که بیشترین میزان فرورفتگی جمعیتی و بیشترین میزان کاهش تولد سالیانه، طی سالهای ۱۴۰۷ و ۱۴۰۸ اتفاق افتد.
از طرفی هم شواهد حاکی از آنست که پنجره جمعیتی کشور در سال ۸۳ باز شده؛ یعنی حالا نیروی کار مولد نسبت به نیروی غیرمولد، بیشتر از ۶۶ درصد است و پیشبینی ها مبین اینست که پنجره جمعیتی کشور تا سال ۱۴۲۵ باز بماند؛ این درحالیست که به اذعان کارشناسان متاسفانه تابحال از این فرصت به درستی استفاده نشده و با کاهش نرخ باروری در کشور روبرو شده ایم؛ به همین دلیل هم کارشناسان نسبت به خطر ورود به تله جمعیتی اخطار می دهند؛ موضوعی که بدون شک خروج از آن سختی هایی خواهد داشت.
در چنین شرایطی و با وجود افزایش آمار سالمندان کشور که اقتضائات خاص خویش را دارند و امکانات خاصی را هم می طلبند، کارشناسان مربوطه معتقدند که همچنان سیاست کلانی در رابطه با حوزه سالمندی در کشور وجود ندارد و تنها در قوانین پراکنده، اشاره کوچکی به مبحث سالمندی شده است.
در همین جهت و همزمان با هفته ملی سالمند، مروری بر هرم جمعیتی کشور و اقتضائات دوران سالمندی را با دکتر حسام الدین علامه - کارشناس و رئیس اسبق دبیرخانه شورای ملی سالمندی کشور به گفتگو نشستیم که به دنبال می خوانید.
دکتر حسام الدین علامه همزمان با هفته ملی سالمند در گفتگوی تفصیلی با ایسنا، با بیان این که اولین روز از ماه اکتبر هر سال بعنوان «روز سالمند» نامگذاری شده، اظهار نمود: نخستین روز از ماه اکتبر، مصادف با نهم یا دهم مهرماه هر سال است و روز سالمند سالجاری با دهم مهرماه مصادف است. شعار «سالمندی فعال، فردایی برای همه» بعنوان شعار روز سالمند امسال انتخاب شده است.
وی در تشریح شعار «سالمندی فعال، فردایی برای همه» خاطرنشان کرد: هدف از شعار سالجاری روز سالمند اینست که تمام جوانان و میانسالانی که در آینده وارد دوره سالمندی می شوند، سالمندی فعال داشته باشند. اگر خواستار داشتن دوران سالمندی فعال هستیم، می بایست به رهیافت «چرخه زندگی» و «چرخه عمر» سالم دقت کنیم.
۴ تعریف از دوران سالمندی این پزشک با اعلان اینکه با عنایت به دیدگاه های متفاوت در رابطه با سالمندی، تعاریفی چهارگانه از سالمندی مطرح شده، اضافه کرد: ۴ دیدگاه «تقویمی»، «زیست شناختی»، «روان شناختی» و «جامعه شناختی» در رابطه با سالمندی تعریف شده است.
مدیر مرکز خدمات تخصصی انفورماتیک سلامت سازمان جهاد دانشگاهی علوم پزشکی تهران در رابطه با دیدگاه «تقویمی» توضیح داد: یک سن قراردادی بعنوان سرآغاز دوران سالمندی در نظر گرفته شده و رسیدن به این سن به معنای ورود به دوران سالمندی است.
علامه در رابطه با دیدگاه «زیست شناختی» در رابطه با دوران سالمندی اظهار داشت: منظور از دیدگاه زیست شناختی اینست که افراد برپایه مولفه هایی مانند «تغییرات تدریجی بیولوژیکی»، «قدرت نیروی حیاتی»، «قدرت انطباق فردی با تغییرات محیطی» بعنوان سالمند تعریف می شوند. اگر یک فرد گرفتار تغییرات تدریجی بیولوژیکی شود یا قدرت نیروی حیاتی او کاهش پیدا کند، میتوان اظهار داشت که وارد دوران سالمندی شده است.
رئیس اسبق دبیرخانه شورای ملی سالمندی کشور در رابطه با دیدگاه «روان شناختی» هم اظهار داشت: اگر تغییرات تدریجی بیولوژیکی که در عملکرد مغز اتفاق می افتاد، منجر به تغییرات شناختی، هیجانی و شخصیتی در افراد شود، کاهش قدرت ذهنی و شناختی بعنوان شروع دوران سالمندی تلقی می شود.
وی با اعلان اینکه دیدگاه «جامعه شناختی» در رابطه با نقش پذیری در جامعه است، توضیح داد: بر مبنای دیدگاه جامعه شناختی، اگر فرد در رابطه با نقش پذیری که در اجتماع از خود نشان می دهد، تطابق با دیگران، انطباق با تغییرات اجتماعی، تعامل اجتماعی و فعالیتهای اجتماعی، گرفتار مشکل شود، بعنوان آغاز سالمندی در نظر گرفته می شود.
مدیر مرکز خدمات تخصصی انفورماتیک سلامت سازمان جهاد دانشگاهی علوم پزشکی تهران با اعلان اینکه وضعیت هر فرد از منظر چهار دیدگاه «تقویمی»، «زیست شناختی»، «روان شناختی» و «جامعه شناختی» می تواند سبب تغییر آغاز «سالمندی فردی» شود، اشاره کرد: هنگامی که جامعه را در کانون توجه قرار می دهیم، به منظور آغاز سن سالمندی در مقیاس یک جمعیت می بایست «سن شناسنامه ای» را مد نظر قرار دهیم.
تفاوت آغاز سن سالمندی در کشورها علامه در رابطه با دیدگاه سازمان جهانی بهداشت در رابطه با آغاز سالمندی اظهار داشت: سازمان جهانی بهداشت، ۶۰ سالگی را آغاز دوران سالمندی در نظر گرفته اما کشورهای پیشرفته ۶۵ سالگی را آغاز دوران سالمندی در نظر گرفته اند.
رئیس اسبق دبیرخانه شورای ملی سالمندی کشور افزود: سن آغاز سالمندی در کشورهای مختلف، متفاوت می باشد. با عنایت به معیارهای متفاوت آغاز دوران سالمندی، دانشمندان نگاهی پویا و معیاری یگانه برای آغاز سالمندی در نظر گرفته اند. بر طبق این دیدگاه، اگر ۱۵ سال از سن «امید به زندگی بدو تولد» کم نماییم، عدد به دست آمده سن آغاز دوران سالمندی یک جامعه است.
سن سالمندی در ایران وی با اعلان اینکه میانگین سن امید به زندگی در ایران ۷۵ سال است، اشاره کرد: کاهش ۱۵ سال از سن امید به زندگی به این معنا است که سن ۶۰ سالگی، سرآغاز دوران سالمندی در جامعه ایران است. باآنکه برخی بر این باور هستند که کاهش ۱۵ سال از سن امید به زندگی به معنای ورود به دوران سالمندی است اما اشخاصی که در حوزه آمار رفاهی و اقتصادی فعالیت می نمایند به مبحث «سن مولد» تکیه می کنند.
علامه افزود: بر مبنای دیدگاه های اقتصادی، سن مولد از پایان ۱۴ سالگی آغاز می شود و با آغاز ۶۵ سالگی تمام می شود. به سبب این که سن وابستگی اقتصادی از ۶۵ سالگی شروع می شود، برخی به اشتباه تصور می کنند که سن سالمندی هم می بایست از ۶۵ سالگی آغاز شود.
رئیس اسبق دبیرخانه شورای ملی سالمندی کشور با اعلان اینکه سن امید به زندگی جوامع طی ۱۰۰ سال قبل همواره رو به رشد بوده، خاطرنشان کرد: هرچه میزان سن به امید زندگی در یک جامعه بخصوص سن امید به زندگی سالم یعنی این که فرد بتواند به شکل مستقل و بدون وابستگی در امور روزمره زندگی کند، افزایش یابد، میتوان سن شروع سالمندی یک جامعه را افزایش داد.
«سالمندی فردی» چیست؟ مدیر مرکز خدمات تخصصی انفورماتیک سلامت سازمان جهاد دانشگاهی علوم پزشکی تهران با اعلان اینکه به فرآیند و تغییرات پیری که در یک فرد با افزایش سن ایجاد می شود، «سالمندی فردی» می گویند؛ اظهار نمود: قطعا، سالمندی افراد جامعه با یکدیگر متفاوت می باشد. هرکدام از افراد جامعه بتوانند از دیدگاه زیست شناختی، روان شناختی و جامعه شناختی برای خود یک سالمندی خوب ایجاد کنند و مهارت های ورود به سالمندی را در خود ارتقا دهند، شروع سالمندی در آن فرد دیرتر اتفاق می افتد و تجربه های شیرین تری در دوران سالمندی دارند.
وی افزود: اگر یک فرد سبک زندگی سالم در چرخه زندگی خود نداشته و از منظر مسائل مختلف مانند مولفه های آموزشی، اقتصادی، اجتماعی برای ورود به دوران سالمندی آمادگی نداشته باشد، سالمندی خوبی را تجربه نمی کند.
و اما مولفه «سالمندی جمعیت» علامه اظهار داشت: «سالمندی جمعیت»، یکی از مسائلی اصلی است که در رابطه با جمعیت مطرح می شود. سالمندی جمعیت به تغییر ساختار سنی جمعیت و هرم جمعیتی یک کشور اشاره می کند. سالمندی جمعیت، درصد جمعیت افراد بالای ۶۰ سال را نسبت به سایر گروههای سنی بخصوص افراد کمتر از ۱۵ سال مقایسه می کند. مقایسه جمعیت افراد بالای ۶۰ سال نسبت به افراد کمتر از ۱۵ سال، «نسبت سالخوردگی» نام دارد.
این پزشک افزود: هر گاه کاهش نرخ باروری سبب کاهش درصد جمعیت افراد کمتر از ۱۵ سال شود و از طرفی افزایش سن امید به زندگی سبب افزایش بقا و در نتیجه افزایش درصد سالمندان حاضر در دوران سالمندی شود، این دو مؤلفه سبب می شود که آن کشور سالمند محسوب شود.
دوره «گذار» یا «میانسالی» چیست؟ مدیر مرکز خدمات تخصصی انفورماتیک سلامت سازمان جهاد دانشگاهی علوم پزشکی تهران با اعلان اینکه هرگاه میزان جمعیت سالمند یک کشور کمتر از ۷ درصد باشد، آن کشور جوان در نظر گرفته می شود، توضیح داد: اگر جمعیت سالمندان یک کشور حدود ۷ تا ۱۴ درصد باشد، آن کشور در مرحله «گذار» یا «میانسالی» قرار دارد.
وی افزود: اگر جمعیت سالمندان یک کشور، ۱۴ تا ۲۱ درصد باشد، آن کشور سالمند در نظر گرفته می شود. جمعیت ۲۱ تا ۲۸ درصدی سالمندان به معنای «سالخوردگی» یک جامعه است و اگر جمعیت سالمندان آن جامعه بیشتر از ۲۸ درصد باشد، آن جامعه «بسیار سالخورده» درنظر گرفته می شود.
علامه با اعلان اینکه هنگامی که میزان امید زندگی بیشتر می شود به همان میزان تعداد جمعیت سالمند هم بیشتر می شود، اشاره کرد: با عنایت به افزایش نرخ امید زندگی میتوان سن شروع سالمندی فردی و تعریف سالمندی جمعیت را تغییر داد.
ارتباط سالمندی جمعیت با کاهش نرخ باروری رئیس اسبق دبیرخانه شورای ملی سالمندی کشور با اعلان اینکه «حجم سالمندی» یا «تعداد سالمندی» در رابطه با تعداد سالمندان تعریف می شود، توضیح داد: افزایش درصد سالمندان یک جامعه اغلب منوط به کاهش نرخ باروری است؛ یعنی اگر جمعیت افراد کمتر از ۱۵ سال کاهش پیدا کند، درصد جمعیت سالمندان نسبت به کل جمعیت افزایش یابد. «سالمندی جمعیت» به درصد سالمندان و «حجم سالمندی» به تعداد سالمندان اشاره می کند.
لزوم برنامه ریزی برای سالمندان علامه با اعلان اینکه تعداد سالمندان ارتباطی با درصد آنها ندارد، اظهار نمود: سیاست های جوانی جمعیت طی چند سال قبل آن چنان موفقیت آمیز نبود. ولی اگر سیاست های جوانی جمعیت طی چند سال آینده موفقیت آمیز شود و افزایش نرخ باروری، تعداد تولد سالیانه و جمعیت افراد کمتر از ۱۵ سال را افزایش دهد، نه تنها جمعیت بیشتر می شود بلکه به تعداد جمعیت جوان اضافه می شود و در نتیجه درصد سالمندان کاهش پیدا می کند. البته، باآنکه درصد سالمندان کاهش پیدا می کند اما ارتباطی با تعداد آنها ندارد و باید برای این حجم و تعداد سالمند برنامه ریزی کرد.
رئیس اسبق دبیرخانه شورای ملی سالمندی کشور افزود: با بهره گیری از سیاست های جوانی جمعیت میتوان درصد سالمندان یک جامعه را کم کرد ما نمی توان از تعداد آنها کاست. کاهش تعداد سالمندان یک جامعه در گروی مسائل دیگر مانند «اپیدمی بیماری ها» و «تغییر زیست سالمندی طی سالهای متمادی به سبب تغییرات تغدیه، سطح آموزش و رفاه و توان اقتصادی» است که می توانند سبب کاهش جمعیت سالمندان شوند.
سهم سالمندان از جمعیت بیشتر از ۸۰ میلیونی ایران وی با اعلان اینکه جمعیت کنونی کشور حدود ۸۶ میلیون نفر است، توضیح داد: بر مبنای اطلاعات مرکز آمار ایران، حدود ۶ میلیون و ۵۰۰ هزار سالمند بالای ۶۵ سال در کشور زندگی می کنند که از این تعداد ۳ میلیون نفر را مردان و ۳ میلیون و ۵۰۰ هزار نفر را زنان می سازند.
علامه در رابطه با جمعیت سالمندان بالای ۶۰ سال کشور توضیح داد: جمعیت سالمندان بالای ۶۰ سال کشور حدود ۹ میلیون و ۸۵۰ هزار نفر گزارش شده که از این تعداد ۵ میلیون و ۱۵۰هزار نفر را زنان و ۴ میلیون و ۷۰۰هزار نفر را مردان می سازند.
حدود ۱۱ درصد سالمندان کشور بالای ۶۴ سال هستند رئیس اسبق دبیرخانه شورای ملی سالمندی کشور در رابطه با میانگین جمعیت سالمند کشور اظهار نمود: میانگین جمعیت سالمند کشور کمی بیشتر از ۱۱ درصد گزارش شده و میانگین جمعیت سالمندان بالای ۶۵ سال کشور هم حدود ۷.۵ درصد است. حدود ۷ میلیون و ۵۰۰ هزار نفر از جمعیت سالمندان کشور در شهرها زندگی می کنند و بیشتر از ۲میلیون و ۳۰۰هزار سالمند در مناطق روستایی حضور دارند.
جوان ترین و سالمندترین استانهای کشور وی ضمن اشاره به مولفه سالمندی جمعیت بیان نمود: جمعیت سالمندان استانهای گیلان و مازندران، به ترتیب با ۱۶.۳۵ درصد و ۱۴.۹۳ درصد است و با توجه به این که جمعیت سالمندان این استان ها بیشتر از ۱۴ درصد است، جزو استانهای سالمند کشور محسوب می شوند.
علامه با اعلان اینکه جمعیت سالمندان استان سیستان وبلوچستان کمتر از ۵ درصد است، اظهار داشت: جمعیت سالمندان استان سیستان وبلوچستان حدود ۴.۹۴ درصد گزارش شده و جوان ترین استان کشور است. بعد از استان سیستان وبلوچستان، استان هرمزگان با ۷.۲۳ درصد سالمند، دومین استان جوان کشور است.
۱۳ سال «بیش زایی» و «بیرون زدگی» هرم جمعیتی ایران رئیس اسبق دبیرخانه شورای ملی سالمندی کشور ضمن اشاره به «دوره بیش زایی» هرم جمعیتی کشور اظهار نمود: دوره بیش زایی جمعیتی کشور از سال ۵۸ شروع شد و تا سال ۱۳۷۰ ادامه داشت؛ به عبارت دیگر، دوره بیش زایی را به مدت ۱۳ سال تجربه کرده ایم. میزان تولد سالیانه طی بازه زمانی ۱۳ ساله دوره بیش زایی بالا بوده، به نحوی که تا ۲ میلیون و ۴۵۰هزار تولد سالیانه ثبت شده است.
وی افزود: هرم جمعیتی کشور طی دوران بیش زایی، گرفتار «بیرون زدگی» شده؛ یعنی جمعیت طی این بازه زمانی نسبت به سالهای قبلش، بالا رفته است. باآنکه دوران جنگ تحمیلی در دوران بیش زایی صورت گرفت و حدود ۲۰۰هزار نفر در دوران جنگ شهید شدند، اما با این وجود رشد جمعیتی بالایی را تجربه کردیم.
۱۱ سال «تو رفتگی» جمعیت کشور علامه همینطور به دوران ۱۱ ساله «تورفتگی» هرم جمعیتی کشور هم اشاره نمود و اظهار داشت: دوران «تو رفتگی» جمعیت کشور هم از سال ۷۴ شروع شد و تا سال ۸۵ ادامه داشت و بیشترین میزان تورفتگی هرم جمعیتی در ارتباط با سالهای ۸۲ و ۸۳ است.
رئیس اسبق دبیرخانه شورای ملی سالمندی کشور در رابطه با دوران بیش زایی و تورفتگی هرم جمعیتی کشور اظهار داشت: «دوران بیش زایی اصلی» از سال ۵۸ شروع شد و تا سال ۱۳۷۰ ادامه داشت و دوران فرورفتگی هرم جمعیتی(۱۳۷۴ تا ۱۳۸۵)، «دوران کم زایی اصلی» نام دارد.
نقش زنان در دوران «بیش زایی تبعی» وی با اعلان اینکه زنان در مسائل جمعیتی در کانون توجه جمعیت شناسان قرار دارند، اضافه کرد: پیک سن ازدواج اشخاصی که در دوران بیش زایی اصلی متولد شده بودند، طی سالهای ۸۹ تا ۹۶ بود. بررسی ها مبین اینست که طی سالهای ۸۹ تا ۹۶، دوره بیش زایی را یکبار دیگر تجربه کردیم. باآنکه بیش زایی جمعیتی را طی سالهای ۸۹ تا ۹۶ تجربه کردیم اما میزان نرخ باروری طی این دوره نسبت به دوره بیش زایی اصلی، کمتر است. باآنکه میزان نرخ باروری در این دوره نسبت به بیش زایی اصلی، کمتر است اما به واسطه ورود تعداد جمعیت بالای زنان دوره بیش زائی اصلی به سن ازدواج و فرزندآوری، با وجود کاهش نرخ باروری، افزایش تولد را در هرم جمعیتی مشاهده کرده ایم. دوران بیش زایی سالهای ۸۹ تا ۹۶، دوران «بیش زایی تبعی» نام دارد.
علامه اظهار داشت: میزان بیرون زدگی هرم جمعیتی کشور در دوران بیش زایی تبعی نسبت به دوران بیش زایی اصلی، بسیار کمتر است اما با این وجود افزایش جمعیت را تجربه کردیم.
۱۴۰۴ تا ۱۴۱۳؛ «دوران کم زایی تبعی» رئیس اسبق دبیرخانه شورای ملی سالمندی کشور با اعلان اینکه دوران «کم زایی اصلی» را طی سالهای ۷۴ تا ۸۵ تجربه کردیم، اشاره کرد: هنگامی که اشخاصی که در این بازه زمانی متولد شده اند به دوران فرزندآوری وارد شوند، به سبب این که در دوران کم زایی متولد شده اند، جمعیت کمی دارند و به سبب این که میزان نرخ باروری در گذر زمان و طی ۲۰ سال گذشته، کاهش یافته، انتظار می رود که «دوران کم زایی تبعی» را از سال ۱۴۰۴ تا سال ۱۴۱۳ تجربه نماییم. شدت کاهش تولد در دوران «کم زایی تبعی» نسبت به «دوران کم زایی اصلی» بیشتر خواهد بود.
پیش بینی بیشترین میزان فرورفتگی جمعیتی در ۱۴۰۷ و ۱۴۰۸ وی افزود: با عنایت به شرایط، پیشبینی می شود که کاهش تولد بیشتری طی سالهای ۱۴۰۴ تا ۱۴۱۳ داشته باشیم. پیشبینی ها مبین اینست که بیشترین میزان فرورفتگی جمعیتی و بیشترین میزان کاهش تولد سالیانه، طی سالهای ۱۴۰۷ و ۱۴۰۸ اتفاق بیفتد.
باز شدن پنجره جمعیتی و توجه به «سن مولد» علامه ضمن اشاره به مولفه «سن مولد» هم اظهار داشت: سن مولد از ۱۵ سالگی شروع می شود و تا ۶۵ سالگی ادامه دارد. سن مولد بعنوان نیروی کار در نظر گرفته می شود و افراد کمتر از ۱۵ سال و افراد بالای ۶۵ سال هم بعنوان افراد تحت تکلف لحاظ می شوند. هم اکنون، زنان و مردان به ترتیب حدود ۲۹ میلیون و ۶۰۰هزار نفر و ۳۰ میلیون و ۲۰۰هزار نفر از جمعیت نیروی مولد را می سازند.
رئیس اسبق دبیرخانه شورای ملی سالمندی کشور ضمن اشاره به جمعیت نیروی مولد کشور اظهار داشت: بررسی ها مبین اینست که پنجره جمعیتی کشور در سال ۸۳ باز شده است. منظور از پنجره جمعیتی باز اینست که نیروی کار مولد نسبت به نیروی غیرمولد، بیشتر از ۶۶ درصد باشد. هنگامی که بهترین شرایط جوانی جمعیت را برای صنعت داشته باشیم، میتوان اظهار داشت که پنجره جمعیتی کشور، باز است. پیش بینی ها مبین اینست که پنجره جمعیتی کشور تا سال ۱۴۲۵ باز بماند.
افزایش تعداد سالمندان کشور به سبب افزایش میزان بقا عضو هیات علمی گروه پزشکی مبتنی بر سبک زندگی سازمان جهاد دانشگاهی علوم پزشکی تهران افزود: مدت بقای سالمندان کشور در دوران سالمندی درحال افزایش است و به این علت تعداد سالمندان بالای ۶۵ سال کشور درحال افزایش است. همینطور اگر سیاست های جمعیتی مثمر ثمر واقع شود و تعداد افراد کمتر از ۱۵ سال افزایش یابد، میزان افراد تحت تکلف کمتر از ۱۵ سال هم بیشتر می شود. افزایش افراد تحت تکلف به این معنا است که پنجره جمعیتی کشور نسبت به زمان پیشبینی شده، زودتر بسته می شود. هنگامی که پنجره جمعیتی یک کشور بسته شود، نسبت نیروی کار و تحت تکلف گرفتار چالش می شود.
وی اظهار داشت: افراد کمتر از ۱۵ سال، هزینه چندانی بر سیستم رفاهی و درمانی یک کشور وارد نمی کنند، اما سالمندان به سبب مسائلی مانند حقوق دوران سالمندی، هزینه های مراقبت و سلامت سالمندی به سیستم رفاهی و درمانی کشور، هزینه تحمیل می کنند.
رئیس اسبق دبیرخانه شورای ملی سالمندی کشور با اعلان اینکه صندوق های بازنشستگی در دوران پنجره جمعیتی می بایست در کانون توجه سرمایه گذاری قرار گیرند، اضافه کرد: تمام صندوق های بازنشستگی کشور از منظر «نیروی پشتیبان» گرفتار چالش هستند و فقط صندوق بازنشستگی تأمین اجتماعی در شرایط متوسط قرار دارد. منظور از نیروی پشتیبان اینست که چند نفر به ازای هر فرد بازنشسته درحال اشتغال هستند؛ بخشی از حق بیمه نیروی کار که توسط کارفرمایان پرداخت می شود برای حقوق بازنشستگان صرف می شود. میانگین نیروی پشتیبان صندوق بازنشستگی تأمین اجتماعی حدود ۴.۲ است؛ یعنی به ازای هر فرد بازنشسته، ۴.۲ نفر درحال اشتغال هستند.
وی وضعیت نامناسب نیروی پشتیبان در صندوق های بازنشستگی همچون صندوق نیروهای مسلح و صندوق بازنشستگی کشوری اظهار داشت: وضعیت مطلوب صندوق های بازنشستگی باید به این نحو باشد که به ازای هر فرد بازنشسته، می بایست ۵ تا ۷ نفر اشتغال داشته باشند.
علامه ضمن اشاره به وضعیت نیروی پشتیبان صندوق های بازنشستگی اظهار داشت: سال ۱۴۰۲، ۳۳ درصد بودجه عمومی کشور صرف بازنشستگان کشور شده است. با توجه به این که به تدریج متولدین دوره بیش زائی در آستانه سن بازنشستگی قرار دارند، پیشبینی ها مبین اینست که صندوق های بازنشستگی با بحران جدی تری مواجه خواهند شد.
وی با اعلان اینکه سالمندی از مزایا و معایبی برخوردار است، توضیح داد: مزایای دوران بازنشستگی، بیشتر در ارتباط با ابعاد فردی می شود و معایب سالمندی هم به نتایج سالمندی جمعیت مربوط می شود.
نرخ «جانشینی جمعیت»؛ میزان باروری ۲.۱ برای هر زن رئیس اسبق دبیرخانه شورای ملی سالمندی کشور در رابطه با جوانی جمعیت اظهار نمود: هنگامی که در رابطه با جوانی جمعیت سخن به میان می آید، می بایست به مولفه «نرخ باروری» دقت نماییم. سن باروری از ۱۵ سالگی شروع می شود و تا ۴۹ سالگی ادامه دارد؛ اگر متوسط نرخ باروری هر زن در دوران سن باروری معادل ۲.۱ باشد، جمعیت آن کشور متوازن باقی می ماند. میزان نرخ باروری ۲.۱ برای هر زن، نرخ «جانشینی جمعیت» است.
علامه در پاسخ به این سؤال که چرا نرخ ۲.۱ بعنوان نرخ توازن لحاظ شده است؟، اظهار داشت: دلیل این که نرخ ۲.۱ بعنوان نرخ جانشینی جمعیت در نظر گرفته شده است اینست که شاید ۰.۱ نفر به سبب مسائل مختلف، قبل از دوران فرزندآوری و ازدواج از دنیا بروند.
نرخ باروری ۱.۵ تا ۱.۷ در کشور وی با اعلان اینکه متاسفانه بعضی از آمار جمعیتی مانند نرخ باروری کشور طی سه سال قبل به موضوعی محرمانه تبدیل گشته، خاطرنشان کرد: میزان نرخ باروری کشور از ۱.۵ تا ۱.۷ گزارش شده است. اگر با نگاه خوشبینانه نرخ باروری کشور را ۱.۶ در نظر بگیریم، با نرخ ۲.۱ بسیار فاصله داریم.
و اما اخطار «تله جمعیتی» این پزشک با اعلان اینکه «تله جمعیتی» در رابطه با نرخ باروری و جوانی جمعیت مطرح می شود، اظهار نمود: هنگامی که نرخ باروری یک کشور از ۱.۳ تا ۱.۵ باشد، آن کشور در تله جمعیتی قرار دارد. بروز تله جمعیتی به معنای بروز اخطار است و تمام سیاست ها می بایست به سیاست های جوانی جمعیت معطوف شود. دلیل توجه به سیاست های جمعیتی اینست که کشور از تله جمعیتی خارج شده و به نرخ ۲.۱ نزدیک شود.
خطر ورود به «چاه جمعیتی» و سختی های خروج از آن رئیس اسبق دبیرخانه شورای ملی سالمندی کشور افزود: اگر نرخ باروری کمتر از ۱.۳ شود، وارد «چاه جمعیتی» می شویم. هنگامی که یک کشور وارد چاه جمعیتی شود به سختی می تواند از آن بیرون برود. خروج از چاه جمعیتی نیازمند سیاست های گسترده، هزینه زیاد و مدت زمان طولانی است. خروج از چاه جمعیتی فقط به مسائل اقتصادی مربوط نمی شود بلکه باید هنجارها، دیدگاه ها و رویکرد جامع در رابطه با ازدواج و فرزندآوری را با کارهای فرهنگی و اجتماعی تغییر داد. هنگامی که هنجارها، دیدگاه ها، رویکردها و ساختارها تغییر نمود، یک کشور می تواند از چاه جمعیتی بیرون برود.
وی با اعلان اینکه جمعیت شناسان نسبت به قرار گرفتن ایران در تله جمعیتی اخطار می دهند، اظهار داشت: بعضی از جمعیت شناسان بر این باور هستند که نرخ باروری کشور به درستی اعلام نمی شود و نرخ باروری کشور کمتر از ۱.۴ است و می بایست از تله جمعیتی خارج شد. گاهی اوقات بیان می شود که جمعیت کشور باید بین ۱۵۰ میلیون تا ۲۱۰ میلیون نفر باشد که جزو اهداف نهائی سیاست های افزایش جمعیت است. برای افزایش جمعیت کشور تا ۲۱۰ میلیون باید به مبحث «ظرفیت زیستی کشور» هم دقت کنیم.
علامه افزود: هنگام اتخاذ سیاست های افزایش جمعیت می بایست به زیست بوم کشور از منظر آب، انرژی، اقتصادی، سرانه درآمدی، بردارهای توسعه دقت کنیم و ظرفیت زیستی یک زیست بوم را محاسبه نماییم. شاید این پرسش ایجاد شود که با عنایت به موقعیت جغرافیایی و اراضی بیابانی و کوهستانی کشور و همینطور دسترسی به منابع انرژی، تا چه میزان از پتانسیل افزایش جمعیت برخورداریم؟. در پاسخ به این پرسش باید گفت با ناترازی های فراوانی در حوزه انرژی طی سالهای تحریم مواجه هستیم و همینطور باید به مولفه هایی مانند آب، خاک، محیط زیست، مسائل اجتماعی، رضایت و امید به زندگی دقت نماییم. تحقق جمعیت ۱۵۰ میلیون نفری برای کشور امکان دارد اما باید به گسترش زیرساخت ها توجه کرد و از جوانی جمعیت برای توسعه کشور بهره گرفت.
پنجره جمعیتی که فعلاً باز است دچار «نشتی جمعیت» شده ایم وی ضمن اشاره به باز شدن پنجره جمعیتی کشور اظهار داشت: باآنکه پنجره جمعیتی کشور از سال ۸۳ باز شده و همچنان باز است، اما نتوانسته ایم از این فرصت استفاده نمائیم. دشمن به خوبی توانسته است فرصت های جمعیتی کشور را شناسایی کند و ضد کشور تحریم های ناجوانمردانه وضع کند. تحریم های یک جانبه سبب شده که نتوانیم محورهای توسعه کشور را به خوبی پیش بریم. متاسفانه شرایط به نحوی است که نه تنها از پنجره جمعیتی کشور استفاده نکرده ایم بلکه گرفتار «نشتی جمعیت» شده ایم و متاسفانه میل به مهاجرت در بین نخبگان جوان که می توانند عامل حرکت و نوآوری کشور باشند، بالا رفته است.
علامه افزود: به دورانی که پنجره جمعیتی کشور باز است، دوران «سود جمعیتی اول» یا «اقتصاد طلایی» می گویند. باز هم تاکید می کنم که نتوانستیم از دوران پنجره جمعیتی کشور استفاده نمائیم. در شرایطی میتوان با افزایش جمعیت به مرز ۱۵۰ میلیون نفر موافقت نمود که زیرساخت های زیستی برای کشور فراهم گردد که هم اکنون این زیرساخت ها فراهم نیست.
خطر صفر شدن درصد رشد جمعیتی کشور تا ۳۰ سال آینده رئیس اسبق دبیرخانه شورای ملی سالمندی کشور با اعلان اینکه بررسی ها مبین اینست که با ادامه روند فعلی رشد جمعیتی کشور طی ۲۰ تا ۳۰ سال آینده به صفر می رسد، اضافه کرد: طی ۲۰ تا ۳۰ سال آینده، حداکثر جمعیت کشور حدود ۹۲ تا ۹۹ میلیون نفر پیشبینی شده است. به سبب این که رشد جمعیتی کشور به صفر درصد می رسد، میزان نرخ مرگ ومیر نسبت به تولد بیشتر می شود و کاهش جمعیتی کشور را بتدریج طی سالهای ۱۴۲۰ تا ۱۴۳۰ به بعد تجربه می نماییم.
وی افزود: با عنایت به اعلام سناریو نرخ های باروری متفاوت، جمعیت کشور تا پایان قرن بیست و یکم میلادی (سال ۱۴۷۹) حدود ۷۰ تا ۹۰ میلیون می شود. همینطور بعضی از پیشبینی های قبلی مبین این بود که جمعیت کشور تا پایان قرن بیست و یکم به کمتر از ۷۰ میلیون نفر می رسد. سال ۱۴۷۹، بیشتر از ۵۵ درصد جمعیت کشور را سالمندان تشکیل می دهد و نیروی مولد آن بشدت کاسته شده است و به همان میزان نیروی تحت تکلف بیشتر می شود.
اهمیت سیاست های جوانی جمعیت در کشور علامه با اعلان اینکه طبق پیشبینی ها از سال ۱۴۱۰ وارد فاز سالمندی جمعیتی می شویم، اشاره کرد: آن روی دیگر سکه فاز سالمندی جمعیتی کشور، ناموفق بودن سیاست های جوانی جمعیت را نشان داده است. اگر نتوانیم نرخ باروری کشور را کنترل نماییم و نیروی جوان به اندازه کافی نداشته باشیم، نرخ باروری کنونی منجر به جوانی جمعیت نمی گردد. در یک سناریوی جمعیتی، نرخ باروری کنونی منجر به جمعیت حدود ۸۰ میلیون نفری تا سال ۱۴۷۹ می شود که اغلب آن جزو سالمندان هستند.
وی با اعلان اینکه با عنایت به افزایش جمعیت سالمندان به صنعت سالمندی نیازمند هستیم، اظهار داشت: بررسی وضعیت صنعت سالمندی در کشورهای مختلف مبین اینست که جمعیت زیادی از نیروی جوان به سبب مراقبت از سالمندان در صنعت سالمندی اشتغال دارند.
رئیس اسبق دبیرخانه شورای ملی سالمندی کشور با اعلان اینکه سالمندی اینروزها با گذشته متفاوت می باشد، خاطرنشان کرد: متولدین سال ۱۳۵۰ در سال ۱۴۱۰ وارد دوره سالمندی می شوند. بررسی ها مبین اینست که میزان طلاق از سال ۱۳۵۰ روند افزایشی داشته، به نحوی که سرعت طلاق حدود ۴ برابر سرعت افزایش جمعیت است؛ به نحوی که از سال ۱۳۵۰ تا به امروز، سرعت طلاق حدود ۱۰ برابر بالا رفته در حالیکه سرعت افزایش جمعیت ۲.۵ برابر شده است.
علامه در قسمت دیگری از صحبت هایش با اعلان اینکه حدود ۳.۵ میلیون زوج نابارور در کشور داریم، اظهار داشت: علاوه بر سرعت طلاق، تعداد افراد دچار ناباروری بالا رفته که ریشه در مسائلی مثل افزایش چاقی و سبک زندگی دارد. همینطور میزان تجرد قطعی بالا رفته است؛ اگر یک فرد تا سن ۴۰ سالگی ازدواج نکند، غالبا وارد تجرد قطعی شده و باید دوران سالمندی خویش را به تنهایی سپری کند.
وی افزود: بعضی از زوج ها هم تصمیم گرفتند که صاحب فرزند نشوند و تعداد آنها از سال ۱۳۵۰ تا به امروز بالا رفته است. همینطور گروهی تصمیم به تک فرزندی دارند و خواستار فرزندآوری بیشتر نیستند. تمام این موارد سبب شده که میزان نرخ باروری و بعد خانوار کاهش پیدا کند.
فقدان زیرساخت های حمایتی از سالمندان در کشور رئیس اسبق دبیرخانه شورای ملی سالمندی کشور با اعلان اینکه فرزندان سالمندان می بایست از آنها نگهداری کنند، اظهار داشت: متاسفانه زیرساخت های حمایتی از سالمندان در کشور وجود ندارد. حمایت ها و مشارکت اجتماعی سالمندان در درون خانواده ها شکل گرفته و خانواده ها هستند که بار سلامت اجتماعی سالمندان و پشتیبانی از آنها را بر دوش می کشند. بررسی ها مبین اینست که سالمندان طی ۱۵ سال قبل حدود ۵ فرزند داشتند اما اشخاصی که طی ۱۰ سال آینده وارد دوره سالمندی می شوند به صورت متوسط یک فرزند دارند. با توجه به این که ابعاد خانواده کوچک شده به جوانانی که در سن ازدواج و فرزندآوری قرار دارند، سفارش می شود که اگر نگران دوران سالمندی خود هستند نسبت به ازدواج و فرزندآوری اقدام نمایند.
وی ادامه داد: مبحث عدم تمایل به فرزندآوری فقط به مسائل اقتصادی معطوف نمی شود بلکه مسائل هنجارشناختی، روان شناختی، مسائل تسهیل گرایانه و زیرساختی در کانون توجه قرار گیرد. با توجه به این که میزان سالمندانِ تنها در کشور بیشتر می شود و زیرساخت های رفاهی و حمایت های همه‌جانبه برای پشتیبانی از سالمندان تنها و از کار افتاده، در ایران به خوبی وجود ندارد، به جوانان سفارش می شود که به فکر فرزندآوری و بیمه مناسب باشند.
جمعیت سالمندان مستقل و وابسته وی با اعلان اینکه کشورهای پیشرفته از «بیمه مراقبت طولانی مدت» برخوردار می باشند، اظهار داشت: بررسی ها مبین اینست که ۸۳ درصد سالمندان جزو سالمندان مستقل هستند و احتیاجی به کمک دیگران ندارند اما ۱۷ درصد از جمعیت سالمندان به مراقبت های موردی، مراقبت های هفتگی و مراقبت های روزانه نیاز دارند. بیمه مراقبت طولانی مدت، پرداخت هزینه های هنگفت مراقبتی سالمندان نیازمند به مراقبت های موردی، روزانه و دائمی که نیازمند رفتن به خانه سالمندان یا مراکز توانبخشی هستند، را تأمین می کند.
توجه به سالمندان در برنامه سوم توسعه علامه اظهار داشت: برپایه برنامه سوم توسعه، سازمان بهزیستی کشور با همکاری وزارت بهداشت مکلف شد دو گروه «سالمندان» و «بیماران روانی مزمن» را ساماندهی کنند. در آن بازه زمانی، سازمان بهزیستی کشور ذیل وزارت بهداشت قرار داشت و ساماندهی سالمندان و بیماران مزمن برای اولین بار بعنوان یک تکلیف لحاظ شده بود. کنار هم قرار گرفتن دو گروه سالمندان و بیماران مزمن به این معنا است که سالمندان ناتوان بعنوان جامعه هدف در نظر گرفته شده بودند و خیلی ساختار و برنامه به سالمندان سالم درون جامعه توجه نداشته است.
رئیس اسبق دبیرخانه شورای ملی سالمندی کشور ضمن اشاره به لزوم ساماندهی سالمندان اظهار داشت: متاسفانه الزامی قانونی در رابطه با ساماندهی سالمندان در مصوبات دولت و قوانین مجلس وجود ندارد. سال ۱۳۷۹، سند برنامه سوم توسعه تدوین شد و آئین نامه ای در جهت پشتیبانی از سالمندان در سال ۱۳۸۱ تدوین می شود و دو سال بعد در سال ۱۳۸۳ به تصویب هیات وزیران می رسد.
تغییر وضعیت سازمان بهزیستی و سالمندان علامه افزود: حدود چهار ماه بعد از تصویب آئین نامه پشتیبانی از سالمندان، سازمان بهزیستی از وزارت بهداشت منفک شده و ذیل یک وزارت خانه تازه تاسیس به نام «وزارت رفاه اجتماعی» قرار می گیرد. بعد از تصویب آئین نامه پشتیبانی از سالمندان، ابتدا وزارت بهداشت بعنوان ریاست «شورای سالمندان» تعیین می شود و در متن قانون به این مورد اشاره می شود اما با انتقال سازمان بهزیستی به وزارت رفاه اجتماعی، ریاست شورای سالمندان کشور بر عهده وزارت رفاه اجتماعی قرار می گیرد. باآنکه چنین موضوعی در قانون نیامده اما اینطور استنباط می شود که با عنایت به انتقال دبیرخانه شورای سالمندان کشور به وزارت رفاه اجتماعی، ریاست دبیرخانه شورای سالمندان کشور را می بایست وزیر رفاه برعهده داشته باشد.
وی افزود: بعد از مدتی، یک اتفاق دیگر سبب به محاق رفتن اولویت شورای ملی سالمندان کشور می شود. ادغام وزارت خانه «کار و تعاون» با وزاتخانه «رفاه اجتماعی» سبب شکل گیری وزارت «تعاون، کار و رفاه اجتماعی» می شود؛ بعد از ادغام وزارت خانه ها، مبحث سالمندان و بهزیستی به یک مبحث درجه چندم برای وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی تبدیل می شود.
رئیس اسبق دبیرخانه شورای ملی سالمندی کشور با اعلان اینکه سازمان بهزیستی کشور با جدایی از دانشگاه «علوم توانبخشی و سلامت اجتماعی» به یک سازمان مستقل تبدیل می شود، اضافه کرد: جدایی بهزیستی از دانشگاه علوم توانبخشی و سلامت اجتماعی، آنرا به یک سازمان خدمات محور تبدیل نموده است. جدایی سازمان بهزیستی از دانشگاه علوم توانبخشی و سلامت اجتماعی، سومین رخداد بد در رابطه با سالمندان بود؛ چون که مسائلی مانند جلوگیری از صدمه ها و ناتوانائی ها در عموم جامعه در معرض صدمه به عرضه خدمات به مردم صدمه دیده تغییر می کند.
علامه ضمن اشاره به مصوبه هیات وزیران در رابطه با دبیرخانه شورای سالمندی اظهار داشت: بر مبنای مصوبه هیات وزیران، دبیرخانه شورای سالمندی کشور باید هر ۶ ماه یکبار با حضور رئیس جمهور تشکیل گردد، اما تابحال حتی یک جلسه با حضور رئیس جمهور در دوره های مختلف برگزار نشده است. همینطور تصمیم بر این بوده که جلسات شورای ملی سالمندان هر سه ماه یکبار تشکیل گردد اما جلسات هیچ گاه به شکل منظم برگزار نشده است و هر دو سال یک مرتبه انجام می شود. از سال ۱۳۸۳ تا به امروز، شورای ملی سالمندان کشور حدود ۱۳ جلسه برگزار کرده است.
فقدان سیاست های کلان در حوزه سالمندی وی با اعلان اینکه هیچ سیاست کلانی در رابطه با حوزه سالمندی وجود ندارد، اضافه کرد: نه تنها از سیاست های کلان مجمع تشخیص در حوزه سالمندی برخوردار نیستیم بلکه هیچ طرح قانونی مصوب مجلس شورای اسلامی و لایحه‌ی مصوب دولت در رابطه با سالمندان در اختیار نداریم؛ و فقط در بعضی موارد، اشاره کوچکی به مبحث سالمندی در قوانین پراکنده شده است. از طرفی هم در پاسخ به پرسشی بر مبنای این که تولیت سالمندان بر عهده چه سازمانی قرار دارد؟ باید اظهار داشت که خیلی از کشورهای جهان از سازمان ملی سالمندان برخوردار می باشند اما این سازمان در کشور ما وجود ندارد و این سوال مطرح می شود که پایش و رصد اقدامات مجموعه های مختلف در حوزه سالمندی بر عهده چه مجموعه ای است؟
وضعیت نابسامان برگزاری جلسات شورای ملی سالمندی رئیس اسبق دبیرخانه شورای ملی سالمندی کشور با اعلان اینکه جلسات شورای سالمندی هر دو سال یک مرتبه برگزار می شود، اضافه کرد: به سبب این که شورای سالمندی در دستگاههای مختلف کشور وجود ندارد، نمایندگان مجموعه ها و نهادهای عضو شورای سالمندی کشور در هر جلسه تغییر می کند و به صورت معمول از معاونت توسعه هر سازمان یا نهاد در جلسه شرکت می کنند، چون اینطور تصور می کنند که در رابطه با بازنشستگان یک سازمان می خواهیم سخن بگوییم در حالیکه مقرر است در رابطه با وظایف یک سازمان در برابر سالمندان جامعه سخن بگوییم.
وی در قسمت دیگری از صحبت هایش با اعلان اینکه سند سلامت سالمندان در سال ۹۹ عنوان شد، اظهار داشت: سال ۹۹، هنگامی که ریاست دبیرخانه شورای ملی سالمندی کشور را بر عهده داشتم، سند سلامت سالمندان را طراحی کردیم. اجرای سند سلامت سالمندان به بودجه نیاز دارد اما به سبب این که مصوب مجلس شورای اسلامی نیست، بودجه ای برای آن در نظر گرفته نمی شود و هنگامی که اجبار قانونی وجود نداشته باشد، نمی توان ترک فعل آنرا از منظر حقوقی پیگیری کرد.
ورود معاون اول ریاست جمهوری به مساله بحران سالمندی علامه اظهار داشت: با عنایت به عنایت های معاونت فرهنگی اجتماعی معاون اول ریاست جمهوری، دکتر محمدرضا عارف به اهمیت بحران سالمندی پیش رو پی برده است. دکتر عارف به این نتیجه رسیده است که اگر مسائل سالمندی از منظر وضعیت سلامت سالمندان، هزینه های سالمندی، هزینه های مراقبت از سالمندان و مشارکت اجتماعی این گروه سنی هم اکنون در کانون توجه قرار نگیرد و زیرساخت های مورد نیاز فراهم نشود و نگاه مشارکت مبتنی بر مشارکت اجتماعی و نگاه اجتماع محور نداشته باشیم، بحران سالمندی می تواند به یک مبحث امنیتی تبدیل گردد. دکتر عارف به اهمیت بحران سالمندی پی برده و وعده داده است که کارگروه سالمندی ذیل معاونت فرهنگی اجتماعی معاون اول ریاست جمهوری ایجاد شود.
اهمیت لایحه جامع قانون پشتیبانی از حقوق سالمندان رئیس اسبق دبیرخانه شورای ملی سالمندی کشور در انتها اظهار داشت: ضروری است به شکل فوری، لایحه جامع قانون پشتیبانی از حقوق سالمندان که حقوق سالمندان و تکالیف دستگاههای اجرایی در آن ذکر شده، تصویب و بودجه مورد نیاز آنرا تخصیص دهیم. همینطور یک ستاد تنظیم گر برای آن در نظر گرفت با پشتوانه قانونی به مبحث سالمندی کشور (همانند ستاد ملی جوانی جمعیت) توجه کند تا زیرساخت های لازم برای مواجهه با نتایج سالمندی جمعیت ایران را فراهم نماییم.
این مطلب را می پسندید؟
(1)
(0)
تازه ترین مطالب مرتبط
نظرات بینندگان در مورد این مطلب